فوبیا چیست ؟
فوبیا یک ترس غیرقابل کنترل، غیرمنطقی و پایدار از یک شی، موقعیت یا فعالیت خاص است. این ترس می تواند به قدری طاقت فرسا باشد که فرد ممکن است تمام تلاش خود را برای اجتناب از منبع این ترس انجام دهد. این یک ترس ناگهانی و شدید است و چند دقیقه طول می کشد و زمانی اتفاق می افتد که خطر واقعی وجود نداشته باشد. به طور کلی افراد بسیاری ممکن است به فوبیا و ترس از موقعیت ها و شرایط گوناگون دچار باشند و این ترس به صورت پایدار در آنان وجود داشته باشد.در حقیقت به نوعی ترس بیش از حد و غیر منطقی که موجب حملات عصبی برای فرد می شود و باعث بروز مشکلاتی برای فرد می شود فوبیا می گویند. بهتر است بدانید که در برخی موارد ممکن است فرد به فوبیا مبتلا باشد و ترسی عمیق و عذاب آور را تجربه کند.
همانطور که گفته شد فوبیا به ترسی غیر منطقی، شدید و پایدار گفته می شود که ممکن است بر اثر برخی عوامل به شکل های گوناگون در موقعیت های متفاوت در افراد بروز کند. در حقیقت فوبیا، ترسی غیر واقعی از یک موقعیت، شی، حیوان، شخص یا انجام یک فعالیت که فرد در طی آن فرد دچار ترسی بیش از حد شده و ممکن است دچار حملات عصبی و اختلالات اضطرابی شود.
این مسئله می تواند در شرایط گوناگون مشکلات بسیاری را برای فرد به وجود آورد و فرد را پریشان و مضطرب کند. فوبیا می تواند سبک و شرایط زندگی افراد را تغییر داده و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد؛ زیرا که این ترس می تواند در همه شرایط بروز کند و فرد را دچار مشکل کند. همچنین لازم است بدانید که افراد مبتلا به فوبیا اغلب در قسمت دیگر زندگی خود مشکلی نداشته اما در هنگام مواجه با ترس خود دچار علائمی می شوند.
علت ابتلا به فوبیا
عوامل بسیاری در بروز فوبیا نقش دارند و اغلب یکی از شایع ترین علل بروز آن می توان به عوامل ژنتیکی اشاره کرد. یعنی ممکن است که در سابقه خانوادگی فرد، این علائم و اختلال فوبیا وجود داشته باشد. همچنین فوبیا می تواند ریشه در کودکی فرد داشته باشد. یعنی فرد به علت برخی از اتفاقات در دوران کودکی خود، دچار ترس بسیار شدید شده باشد و این مسئله در آینده موجب بروز فوبیا شود. چون آن ترس در ذهنش باقی می ماند و فرد نسبت به هر اتفاق مشابه، ترسی شدید را تجربه می کند.
انواع فوبیا
فوبیا سه نوع اصلی دارد:
۱- فوبیا خاص (فوبیا ساده)
در این حالت که رایج ترین شکل فوبیا است، افراد ممکن است از حیوانات خاص (مانند سگ، گربه، عنکبوت، مار)، افراد خاص (همچون دلقک، دندانپزشک، دکتر)؛ محیط های خاص (همچون مکان های تاریک، رعد و برق ها، مکان های بلند)، یا موقعیت های خاص (مانند پرواز با هواپیما، سوار شدن به قطار، قرار گرفتن در یک فضای محصور) بترسند. این شرایط لااقل تا حدودی ژنتیکی (ارثی) هستند و به نظر می رسد در خانواده ها وجود داشته باشند.
۲- فوبیا اجتماعی (اختلال اضطراب اجتماعی)
افراد با فوبیا اجتماعی از موقعیت های اجتماعی که ممکن است در آنها ممکن است تحقیر شده، شرمسار شده یا مورد قضاوت دیگران قرار گیرند می ترسند. آنها خصوصا زمانی مضطرب می شوند که افراد حاضر در آن موقعیت را نمی شناسند. این ترس می تواند محدود به عملکرد مانند سخنرانی کردن، کنسرت یا ارائه کاری باشد. یا می تواند عمومی تر باشد به طوری که شخص با فوبیا از بیشتر موقعیت های اجتماعی مانند غذا خوردن در ملاعام یا استفاده از دستشویی عمومی اجتناب کند. به نظر می رسد که فوبیا اجتماعی در خانواده ها وجود داشته باشد. افرادی که در کودکی خجالتی یا منزوی بودند یا تجربه های اجتماعی منفی یا ناخوشایندی داشته اند، بیشتر در معرض این اختلال قرار دارند.
۳- Agoraphobia هراس از مکان های باز
هراس از مکان های باز ترس از قرار گرفتن در مکان های عمومی است که خروج ناگهانی از آنها ممکن است سخت یا خجالت آور باشد. شخص با Agoraphobia ممکن است از رفتن به سینما یا کنسرت یا سفر با اتوبوس یا قطار اجتناب کند. این نوع فوبیا مجزا است زیرا با وحشت زدگی (ترس شدید بعلاوه علائم جسمانی ناراحت کننده هچون لرزه، تپش قلب و عرق کردن) مرتبط است.
هرچند فوبیا علاوه بر موارد ذکر شده انواع دیگری نیز دارد که در توضیحات زیر هر یک به صورت کامل مطرح خواهد شد:
کلاستروفوبیا یا ترس از فضای بسته
ترس از فضای بسته یکی از انواع فوبیا است که در طی آن فرد در اثر قرار گرفتن در فضایی کوچک و بسته دچار حملات عصبی و اضطرابی شده و ترسی بیش از حد دارد.
ترس از محیط‌های طبیعی
به طور کلی در طی این فوبیا فرد دچار ترس شدید در محیط ها یا پیده های طبیعی مانند ترس از رعد و برق، طوفان و ترس از آب می شود. این فوبیا می تواند اغلب مشکلات بسیاری را برای فرد به وجود آورد.
ترس از حیوانات
در فوبیای یا ترس از برخی حیوانات ، نظیر مار، عنکبوت، ماهی و … فرد در هنگام مواجه با حیوان دچار ترس شدید شده و دچار برخی اختلالات می شود.
آگورا فوبیا یا ترس از مکان های باز و وسیع
ترس از مکان های باز یکی از انواع فوبیا است و در زمانی که فرد در یک محیط باز قرار دارد که نمی تواند از آن خارج شود سراغ وی می آید. علت نام گذاری ای نوع از فوبیا ریشه در کلمه آگورا در زبان یونانی دارد که به معنی یک میدان بزرگ می باشد. افرادی که دارای این نوع از فوبیا هستند معمولا از قرار گیری در جمع های بزرگ و مکان های عمومی اجتناب می کنند.
افراد زمانی که به این نوع از فوبیا دچار می شوند هنگام مراجعه به مکان های عمومی و بزرگ مانند بازار ها دچار حمله هراس می شوند. حمله ی هراس به حمله ای ناگهانی گفته می شود که همراه با نوعی ترس و وحشت زیاد رخ می دهد و برای چند دقیقه این حالت وجود دارد. گاهی این علائم به حدی شدید هستند که گویی فرد دچار سکته قلبی شده است. علائم این وحشت زدگی عبارتند از: تپش قلب، لرزش بدن، سیاهی رفتن چشم و بیهوشی و مشکلات تنفسی. زمانی که یک فرد به علائم حمله هراس دچار می شود تصور می کند که سکته کرده است و لازم است ه چه سریع تر به بیمارستان منتقل شود.
فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی
فوبیای اجتماعی که به آن اختلال اضطراب اجتماعی نیز گفته می شود نوع خاصی از فوبیا است که در آن فرد نسبت به قرار گیری در موقعیت های اجتماعی دچار مشکل است و در کل در اجتماع گوشه گیر و منزوی است. اضطراب اجتماعی ممکن است به قدری زیاد باشد که باعث شود فرد نتواند حتی فعالیت های خیلی ساده مانند خرید کردن و یا پاسخ به تلفن های زیاد را انجام دهد. افراد با فوبیا اجتماعی نمی توانند به راحتی در اجتماع حضور داشته باشند.
گلوسو فوبیا یا ترس از سخنرانی عمومی
در این نوع از فوبیا فرد نسبت به انجام سخنرانی در حضور جمع فوبیا دارد و از این که در مقابل افراد زیادی صحبت کند احساس ترس می کند. این افراد حتی زمانی که تصور انجام این کار را می کنند دچار استرس و لرزش بدنی می شوند.
آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع
این افراد از قرار گیری در ارتفاع مانند روی پل یا پشت بام و … دچار نوعی ترس و وحشت می شوند. این نوع از فوبیا خود را با لرزش پا ها، سرگیجه و علائم این چنینی نشان می دهد. گاهی ممکن است در مواجهه با این شرایط فرد از هوش برود.
آویاتوفوبیا
این نوع از ترس مربوط به پرواز است و فرد از قرار گیری در هواپیما یا هلیکوپتر به شدت می ترسد و اصلا قادر به سفر با این وسایل نیست.
دنتوفوبیا یا هراس از دندانپزشکی
در این نوع از فوبیا فرد نسبت به مراجعه به دندانپزشکی ترس دارد و برای سلامت و بهداشت دهان بسیار مضر است. این نوع از فوبیا معمولا ریشه در گذشته ی فرد دارد یا ممکن است خاطره ای تلخ از دندان پزشکی سبب آن شود.
هموفوبیا یا خون هراسی
هموفوبیا به ترسی گفته می شود که افراد زیادی نسبت به مشاهده ی خون دارند. این ترس سبب می شود در هنگام خونریزی یا گرفتن آزمایش خون، فرد دچار افت فشار یا حتی بیهوشی شود.
نیکتوفوبیا یا هراس از تاریکی
معمولا در هراس از تاریکی افراد نسبت به تاریکی دچار ترس می شوند و این ترس بیشتر در کودکان دیده می شود. اما اگر در کودکی نسبت به درمان آن اقدامی نشود ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه یابد.
علائم فوبیا عبارتند از:
فوبیا معمولا ریشه ی خود را در کودکی می گستراند و ادامه یافتن آن و عدم درمان باعث می شود فرد در بزرگسالی به فوبیای مزمن دچار شود. برای جلوگیری از این اتفاق بهتر است علائم فوبیا را بشناسیم تا در صورت دیده شدن این علائم در خود یا اطرفیان به روانشناس مراجعه کنیم. به طور کلی لازم است بدانید که فرد مبتلا به اختلال فوبیا، در هنگام بروز آن و قرار گیری در موقعیتی که از آن فوبیا دارد دچار برخی حملات شده و علائمی را دارد که این مسئله می تواند مشکلات بسیاری را فرد ایجاد کند.
- احساس بیش از اندازه، ناراحت کننده و مداوم ترس یا اضطراب که با جسم، فعالیت یا موقعیت خاصی بروز می کند.
- احساسات یا غیرمنطقی هستند یا نامتناسب با تهدیدات واقعی. برای مثال، اگرچه هر کسی ممکن است از یک سگ آزاد و تهدید کننده بترسد اما اکثر افراد از یک سگ آرام، ساکت و تحت کنترل فرار نمی کنند.
- اجتناب و دوری از جسم، فعالیت یا موقعیتی که فوبیا را تشدید می کند. چون افرادی که فوبیا دارند تشخیص می دهند که ترس آنها بیش از اندازه است، اغلب از علائمی که دارند خجالت می کشند. برای جلوگیری از شرم یا علائم اضطراب آنها از موارد تشدیدکننده فوبیا دوری می کنند.
- علائم جسمی مرتبط با اضطراب. این علائم می تواند شامل لرزش، تپش قلب، عرق کردن، تنگی نفس، سرگیجه، تهوع یا علائم دیگری باشند که منعکس کننده پاسخ “جنگ یا گریز” بدن نسبت به خطر هستند. (چنین علائمی ممکن است به تشخیص اختلال وحشت منجر شود).
برخی از علائم جسمانی فوبیا نیز عبارتند از:
- تپش قلب
- حالت تهوع
- احساس خفگی
- سرگیجه
- تعرق
- فشار خون بالا
- ناتوانی در گفتار
- تند صحبت کردن
- تنگی نفس
- دهان خشک
- احساس خفگی
- درد در قفسه سینه
درمان فوبیا
درمانی فوبیا معمولا ترکیبی از روان درمانی و دارودرمانی است:
- فوبیا خاص. درمان شناختی-رفتاری می تواند مفید باشد، خصوصا روندی که درمان از راه حساسیت زدایی یا درمان از راه مواجهه نامیده می شود. در این روش شما به تدریج با پای خود و تحت شرایط کنترل شده در معرض چیزی قرار می گیرید که از آن می ترسید. وقتی شما در معرض آن عامل قرار می گیرید، یاد می گیرید که از طریق آرامش، کنترل تنفس یا سایر راهبردهای کاهش اضطراب بر ترس خود غلبه کنید. برای درمان کوتاه مدت فوبیاها، دکتر ممکن است داروی ضداضطراب تجویز کند. اگر فوبیا فقط گاه گاهی پیش می آید، مانند ترس از پرواز، استفاده از دارو می تواند محدود شود.
- فوبیا اجتماعی. اگر فوبیا اجتماعی شما روی یک عملکرد خاص (برای مثال، ارائه یک سخنرانی یا اجرای یک کنسرت) متمرکز باشد، دکتر شما ممکن است یک داروی بتابلوکر همچون پروپرانولول (ایندرال) تجویز کند. این دارو را می توان درست قبل از انجام آن کار مصرف کرد. این دارو اثرات جسمی اضطراب (تپش قلب یا لرزش انگشتان) را تعدیل می کند اما معمولا بر هشیاری مورد نیاز برای صحبت کردن یا مهارت مورد نیاز برای نواختن آلت موسیقی اثر نمی گذارد. برای اشکال عام تر یا بلندمدت تر فوبیا اجتماعی، دکتر شما ممکن است یک داروی ضدافسردگی، معمولا یک SSRI (مهارکننده انتخابی بازجذب سورتونین) همچون سرترالین (زولوفت)، پاروکستین (پاکسیل) یا فلوئوکستین (پروزاک) تجویز کند. اگر SSRI مؤثر نشد، دکتر می تواند یک داروی ضد افسردگی یا ضد اضطراب دیگر تجویز کند. درمان شناختی-رفتاری نیز برای بیشتر افراد با فوبیا اجتماعی، هم در محیط فردی و هم گروهی، مؤثر است.
- درمان این اختلال شبیه به درمان اختلال وحشت زدگی است. درمان دارویی شامل داروی ضدافسردگی SSRI یا داروهای دیگر، همچون کلومیپرامین (آنافرانیل) و ایمیپرامین (توفرانیل) و داروهای ضداضطراب بنزودیازپین، همچون کلونازپام (آنافرانیل)، دیازپام (والیوم) و لورلزپام (آتیوان) است. روان درمانی نیز مفید است، خصوصا درمان شناختی-رفتاری.
در مجموع می‌توان گفت: فوبیا، یک اختلال اضطراب است که با ترس شدید و غیرمنطقی از یک شیء خاص همراه است. این ترس در حدی قوی و ناگهانی است که ممکن است فرد را مجبور به اجتناب از آن شیء یا وضعیت کند. انواع فوبیا می‌توانند اثرات منفی و قابل توجهی روی زندگی فرد داشته باشند و محدودیت‌هایی را در فعالیت‌های روزانه ایجاد کنند. بنابراین در صورت تجربه چنین مواردی جهت بهبود این اختلال حتما باید به یک متخصص روانشناس مراجعه بفرمایید.
