اختلال اسکیزوفرنی (Schizophrenia) چگونه است؟
اسکیزوفرنی یه اختلال جدی در مغزه که نحوه تفکر فرد، اعمال، بیان احساسات و همچنین درک واقعیت فرد رو دچار صدمه میکنه. افراد مبتلا به این اختلال ( که حادترین و ناتوان کننده ترین نوع بیماری های روانی حساب میشه) در اجتماع (محیط کاری و مدرسه) و دربرقراری روابط اجتماعی غالبا دچار مشکل هستن. اسکیزوفرنی شخص رو وحشت زده کرده و از حالت طبیعی رفتاری خارج می کنه. این بیماری تا آخر عمر با فرد مبتلا همراهه و متاسفانه قابل درمان نیست اما میشه با راه های مناسبی این بیماری رو کنترل کرد. درمان و کنترل اسکیزوفرنی به کمک روانپزشک یا روانشناس ممکن است.
برخلاف باور عامه، افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار تعدد شخصیت نیستن. اسکیزوفرنی یه نوع جنونه، یعنی یه نوع بیماری روانی که در اثر اون شخص نمیتونه تفاوت واقعیت و تخیل رو تشخیص بده. در مواقعی از زمان افردی که دچار این اختلال هستن ارتباط خودشون با واقعیت رو از دست میدن و جهان برای اونا به صورت آشفته بازاری از صدها تصویر و صدا تبدیل میشه.
اخلاق و طرز رفتار این دسته از بیمارا ممکنه بسیار مشکوک و حتی ترسناک باشه. به تغییرات ناگهانی در شخصیت و رفتار این بیمارا که در مواقع عدم تشخیص واقعیت و خیال رخ میده “اختلال روانی (psychotic episode)” میگن. شدت این بیماری در هرشخص نسبت به دیگری متفاوته.
نشانه ها و علائم بیماری اسکیزوفرنی
بیمارای مبتلا به اسکیزوفرنی دنیای درونی و طرز رفتار و اخلاقشان به طور ویژه ای تغییر پیدا میکنه که احتمالا بصورت یکی ازموارد زیر هست:
- گوشه گیری اجتماعی
- زوال شخصیت (یه حس غیرواقعی، مبهم و در حالت رویا بودن)، که بعضی مواقع با اضطراب شدید همراه میشه.
- کاهش اشتها
- هذیان
- توهم (شنیدن یا دیدن چیزهایی که وجود ندارند)
- احساس کنترل شدن توسط نیروهای خارجی
- حرفای نامربوط
معمولا افراد مبتلا به اسکیزوفرنی فاقد هرگونه نشانه خارجی مبنی بر بیماربودن فرد هستن. در مواردی که بیماری شدید شده و آشکارتر میشه، شخص دچار رفتارهای عجیب و غریب می شه. بعنوان مثال ممکنه خودش رو با آلومینیوم بپوشونه چرا که فکر میکنه با این کار از انتشار افکار و ورود امواج مخرب به مغزش جلوگیری می کنه.
رفتار افراد اسکیزوفرن بسته به شدت بیماری بسیار متفاوته. در مراحل فعال، ممکنه جملات غیرمنطقی رو به هم ربط بده یا با خشم کنترل نشده و یا خشونت در برابر تهدید واکنش نشان بده. در مراحل نسبتا منفعل بیماری، به نوعی دچار فقدان شخصیت، کم تحرکی و کاهش عواطف و احساسات میشه (به این حالت اصطلاحا flat affect میگن). افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکنه هر از گاهی دچار این قبیل افراط و تفریط ها بشن و رفتار اونا همیشه قابل پیش بینی نیست.
برای شناخت بهتر اسکیزوفرنی، در اغلب موارد از مفهوم “خوشه ی علائم” استفاده میشه. منظور از این اصطلاح اینه که بیمارای اسکیزوفرن رو میتونیم باتوجه به علائم (نشانه های) گروه بندی شده در لیست زیر دسته بندی کنیم :
- علائم مثبت : شنیدن صداها و اشیای مشکوک، احساس اینکه تحت نظارت دائمی هستن، هذیان یا ساختن کلمات بدون معنی )واژه های جدید (
- علائم منفی (deficit) : گوشه گیری (انزوا) از محیط اجتماعی، دشواری در بیان احساسات (در موارد شدید از آن بعنوان blunted affectنام برده میشه)، دشواری در مراقبت از خود، عدم توانایی در احساس لذت بردن.
این نشانه ها منجر به صدمات و اختلالات شدیدی شده و گاها با تنبلی اشتباه گرفته میشه.
- نشانه های آموزشی (cognitive) : اشکال در توجه نمودن و پردازش اطلاعات، درک محیط و به خاطرسپردن وظایف و کارهای ساده
- علائم عاطفی (Affective or mood ) : افسردگی، مهم ترین عامل در ارتباط با اقدام به خودکشی دربیشتر افراد مبتلا به این بیماری به حساب میاد. در این رابطه میتونیم به اضطراب هم اشاره کنیم که یا مستقیما نتیجه روان پریشی (psychosis) هست و یا در طول psychotic episode به وجود می آد و بعد از اون از بین می ره.
- توهم (Illusion): اشتباه ادراکی نسبت به مسایلیه که ما به ازای خارجی دارن. بعنوان مثال در توهم دیداری شخص با دیدن یه سایه اون رو به اشتباه یه آدم درنظر میگیره. توهم ( Illusion ) و خیال و تجسم ( Hallucinations ) بعضی وقتا باهم اشتباه گرفته میشن.
- هذیان(Delusion): فردی که به این عارضه دچاره علیرغم اینکه نسبت به اشتباه بودن موضوعی اطمینان داره بازهم اعتقاد شدیدی نسبت به اون موضوع داره. بعنوان مثال زمانی که بیمار به همراه سایرین در حال گوش دادن به رادیو هست اصرار داره که رادیو در حال ارسال یک پیغام سری مبنی بر تهاجم قریب الوقوع بیگانگانه. و این در حالیه که خبری که تمام افراد حاضر در اتاق در همان لحظه شنیده اند تعمیرات صورت گرفته بر روی جاده های منطقه بوده.
مراحل اسکیزوفرنی
مراحل اسکیزوفرنی به سه بخش عمده تقسیم میشود.
مرحله مقدماتی:
این مرحله با ظهور نخستین علائم همراه بوده و عمدتاً در سنین نوجوانی یا ابتدای جوانی اتفاق میافتد.
مرحله فعال
در این مرحله عموماً نشانههای ابتلا به اختلال شیزوفرنی نظیر توهم، هذیان، بینظمی در گفتار و رفتار و سایر موارد بهوضوح نمایان میشوند.
مرحله باقیمانده
مرحله باقیمانده عبارت از شرایطی است که نشانههای مثبت بیماری متوقف شده و با وجود این، برخی علائم منفی باقی میمانند. بهعنوان مثال، توهم و هذیان فرد بیمار بهبود می یابد. با این حال، مواردی نظیر انزوا طلبی و بیتفاوتی همچنان ادامه یافته و تعاملات اجتماعی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار میدهند.
دلایل ابتلا به اسکیزوفرنی
علت دقیق ابتلا به اسکیزوفرنی هنوز کاملا مشخص نیست. با این حال، این اختلال نیز درست مانند سرطان و دیابت یک بیماری واقعی است که از مبنای بیولوژیکی برخوردار است. تحقیقات و پژوهشها درباره این بیماری همچنان ادامه دارد. با وجود این، دلایل احتمالی ابتلا به شیزوفرنی را میتوان چنین برشمرد:
ژنتیک یا وراثت:
ممکن است این بیماری از والدین به فرزند رسیده باشد.
شیمی مغز و مدارهای آن
مغز افراد مبتلا به این بیماری احتمالاً نمیتواند انتقالدهندههای عصبی را کنترل کرده و مدارها یا مسیرهای مربوط به سلولهای عصبی مؤثر بر رفتار و تفکر را تحت تأثیر قرار دهد.
ناهنجاری در ساختار مغز
بر اساس مطالعات، مغز برخی از مبتلایان به شیزوفرنی از ساختاری غیرطبیعی برخوردار است. این امر ممکن است از دلایل ابتلا به این بیماری بهحساب آید.
عوامل محیطی
مواردی نظیر عفونتهای حاد ویروسی، قرار گرفتن در معرض برخی سموم، مصرف بعضی مخدرها نظیر ماریجوانا یا قرارگیری در شرایط به شدت استرسزا ممکن است افراد دارای ژنهای معیوب را به اسکیزوفرنی مبتلا کند. از طرف دیگر، این بیماری عمدتاً در شرایطی بروز میکند که بدن با تغییرات شدید هورمونی دست به گریبان است. از این جمله میتوان به دوران بلوغ و کهنسالی اشاره کرد.
علت اسکیزوفرنی چیست؟ ۹ علت عمده آن
اسکیزوفرنی، اختلالی پیچیده است که عللی مشخص و قطعی ندارد، اما با توجه به تحقیقات یک سری علائم در افراد به صورت ثابت وجود داشته است. علل اسکیزوفرنی عبارتند از:
- وراثت
- دی ان ای (DNA)
- اپی ژنتیک (Epigenetics)
- ساختار مغز
- عملکرد مغز
- رشد و تکامل مغز
- محیط رحم
- استرس دوران کودکی
- مصرف مواد مخدر
تمامی مواردی که در بالا نام برده شد کم و بیش بر روی به وجود آمدن این بیماری موثر هستند. این نکته را فراموش نکنید که هنوز اسکیزوفرنی علت کاملا مشخصی ندارد.
چه کسانی بیش از سایرین در معرض ابتلا به اسکیزوفرنی قرار دارند؟
بر اساس تجربیات، هر شخصی از هر نژاد و ملیتی و در هر سنی ممکن است به اسکیزوفرنی مبتلا شود. با این حال، به طور معمول نخستین نشانههای این بیماری در سنین نوجوانی یا اوایل دهه ۲۰ زندگی پدیدار میشوند. اسکیزوفرنی در زنان و مردان به طور مساوی روی میدهد. با این حال، نشانههای این اختلال در مردان بهمراتب سریعتر از زنان خود را نشان میدهند. هر چه علائم زودتر آشکار شوند، شدت بیماری بیشتر خواهد شد. تحقیقات نشان دادهاند، برخی کودکان بالای ۵ سال هم در موارد نادری ممکن است به شیزوفرنی دچار شوند.
انواع اسکیزوفرنی
انواع اسکیزوفرنی عبارتاند از:
پارانوئید (Paranoid)
این نوع شیزوفرنی عمدتاً در اواخر دوره نوجوانی یا اوایل دوران جوانی آغاز شده و با توهم و شک همراه است. به این ترتیب، این افراد بهندرت میتوانند جایگاه شغلی خود را حفظ کرده، با افراد روابط دوستانه برقرار کرده یا حتی به پزشک مراجعه کنند.
هبفرنیک (Hebephrenic)، آشفته، بی نظم یا سازماننیافته
افراد مبتلا به این نوع اسکیزوفرنی معمولاً نشانههایی نظیر آشفتگی در تکلم و رفتار را بروز داده و از روحیه منزوی و بیتفاوتی برخوردار هستند.
بیتفاوت (Undifferentiated)
این نوع اسکیزوفرنی غالباً با نشانههایی نظیر بیتفاوتی، بیاحساسی و بیعلاقگی همراه بوده و باعث میشود فرد به دنیای اطراف و مسائل مختلف علاقه و اشتیاقی نشان نداده و درست مانند یک فرد بیروح رفتار کند.
باقیمانده (Residual)
این نوع شیزوفرنی معمولاً با علائمی نظیر هذیان و توهم همراه نبوده و بیشتر رفتارهایی مانند انزوا طلبی، اختلال در انجام وظایف، رفتارهای غیرعادی، بیتوجهی به بهداشت و نظافت فردی و ادراکات غیرارادی را بهدنبال دارد.
کاتاتونیک (Catatonic)
در این نوع شیزوفرنی معمولاً برخی اختلالات حرکتی نظیر بیتحرکی افراطی یا فعالیتهای شدید و گاه خشونتآمیز مشاهده میشود.
روشهای تشخیص اسکیزوفرنی
با مشاهده علائم این اختلال، پزشک معالج سابقه بیمار را بررسی کرده و ممکن است برخی معاینات فیزیکی را نیز انجام دهد. از این میان میتوان به آزمایش خون و تصویربرداری از مغز اشاره کرد. این آزمایشها عمدتاً برای رد احتمال ابتلا به سایر بیماریهای جسمانی یا مسمومیت ناشی از استفاده از مواد مخدر یا برخی داروها مورد استفاده قرار میگیرند. منظور این است که متأسفانه تا امروز هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص اسکیزوفرنی ابداع نشده است.
در صورت موجود نبودن دلایل جسمانی، ممکن است فرد مبتلا به روانپزشک یا روانشناس متخصص ارجاع داده شود. این متخصصان از طریق مصاحبه و بهکارگیری ابزارهای ویژه ارزیابی وضعیت روانی و بررسی گزارش علائم و مشاهدات خود بیماری اسکیزوفرنی را تشخیص میدهند.
روش درمان اسکیزوفرنی
درمان اسکیزوفرنی به معنای کاهش علائم و پایین آوردن احتمال عود یا بازگشت نشانهها است. روشهای درمان شیزوفرنی عبارتاند از:
درمان دارویی
درمان دارویی شیزوفرنی شامل استفاده از برخی داروهای ضد روانپریشی بوده و به تسکین آزاردهندهترین علائم نظیر توهم، هذیان و اختلالات فکری کمک میکند. برای اطلاع از داروهای مناسب لازم است به پزشک مراجعه کرده یا از طریق خدمات مشاوره آنلاین پذیرش ۲۴ با بهترین متخصصان ایران در ارتباط باشید. از رایجترین گروههای دارویی مناسب این بیماری میتوان موارد زیر را نام برد:
- داروهای ضد روانپریشی
- داروهای تثبیتکننده خلقوخو
- داروهای ضدافسردگی
- ترکیب برخی داروهای یاد شده
نکته ۱
در میان طیف گستردهای از داروهای احتمالی مناسب برای بهبود نشانههای اسکیزوفرنی، کلوزاپین (Clozapine) تنها موردی است که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأیید شده است. این دارو عمدتاً در موارد مقاوم به درمان کاربرد داشته و برای کاهش احتمال خودکشی در برخی بیماران در معرض خطر تجویز میشود.
نکته ۲
توجه داشته باشید، تجویز دارو تنها باید با نظر پزشک انجام شده و مصرف آن نیز باید تحتنظر وی صورت گیرد.
درمان روانشناختی
در اغلب موارد، مصرف دارو تنها میتواند علائم اسکیزوفرنی را تسکین دهد. با این حال، استفاده از روشهای درمان روانشناختی در بهبود مشکلات رفتاری، روانی، اجتماعی و شغلی ناشی از ابتلا به این بیماری مؤثر خواهد بود. به این ترتیب، فرد بیمار میتواند علائم اولیه را شناسایی کرده، نشانهها را مدیریت کرده و از شدت گرفتن اختلال پیشگیری کند. درمان روانشناختی دارای انواع مختلفی است که از آن میان میتوان موارد زیر را برشمرد:
توانبخشی
توانبخشی عمدتاً بر بهبود مهارتهای اجتماعی، آموزشی و شغلی تمرکز داشته و بهمنظور ایجاد احساس استقلال هر چه بیشتر در این بیماران بهکار میرود.
اصلاح شناختی
اصلاح شناختی به معنای استفاده از تکنیکهای مناسب برای جبران مشکلات ناشی از پردازش اطلاعات است.
رواندرمانی
روان درمانی فرآیندی است که به بیمار کمک میکند وضعیت فعلی خود را بهتر درک کرده و علاوه بر مقابله با آن مهارتهای حل مسئله را نیز بیاموزد.
مشاوره خانوادگی
مشاوره خانوادگی به اعضاء خانواده بیمار کمک میکند با روشهای مقابله، پیشگیری و کمک به آنها آشنایی یابند.
بستری کردن
اغلب بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی بهصورت سرپایی معاینه شده و با تجویز دارو و مشاوره بهبود مییابند. با این حال، تعدادی از این افراد ممکن است به بستری شدن در بیمارستان نیاز داشته باشند. این روش بیش از همه برای بیمارانی کاربرد دارد که به آسیب زدن به خود یا سایرین تمایل نشان داده و نمیتوانند در خانه از خودشان مراقبت کنند.
الکتروشوک درمانی (ECT)
در این روش، الکترودهایی به پوست سر فرد بیمار متصل شده و در حالت بیهوشی، شوک الکتریکی خفیفی به مغز ارسال میشود. یک دوره الکتروشوک درمانی معمولاً شامل ۲ تا ۳ جلسه در هفته بوده و این روند به مدت چند هفته ادامه مییابد. با استفاده از این تکنیک، بهتدریج خلقوخوی فرد بیمار بهبود مییابد. شوک الکتریکی کنترل شده میتواند بر روی انتقالدهندههای عصبی مغز تأثیرگذار بوده و در تسکین نشانههایی نظیر افسردگی و اختلال دو قطبی مؤثر باشد. این روش درمانی معمولاً هنگامی تجویز میشود که مصرف دارو یا مشاورههای روانپزشکی نمیتوانند به فرد مبتلا کمک کنند.
تحریک عمیق مغز (DBS)
امروزه، محققان در حال بررسی روشی به نام تحریک عمیق مغز (DBS) بوده و امیدوارند با کمک این تکنیک بتوانند مناطق خاصی از مغز را تحریک کرده و برخی اختلالات روانی نظیر شیزوفرنی را کنترل کنند.